In termen van complottheorie is het tamelijk logisch: dat Richard Thaler dit jaar de Nobelprijs Economie zou winnen. Want Thaler is een man (mannen zijn oververtegenwoordigd bij de Nobelprijs Economie), Amerikaan (Amerikanen zijn oververtegenwoordigd), verbonden aan de universiteit van Chicago (eveneens oververtegenwoordigd) en bovendien prominent vertegenwoordiger van de school van behavioral economics (of, in het Nederlands, gedragseconomie). De school van de gedragseconomie wint steeds meer terrein, in wetenschap én beleid, dus het kon niet bij één Nobelprijs blijven.1)

Nederland
Maar, even serieus, zo eenvoudig is het natuurlijk niet. De keuze van Royal Swedish Academy of Sciences lijkt vaak meer op een loterij. En toch is de keuze voor Thaler niet zo gek. Want Nederland hervormt. Het pensioenstelsel. En Nederland is niet zomaar een land, nee het is het land met het een na beste pensioenstelsel ter wereld. Als dát land zijn pensioenstelsel gaat hervormen, is het natuurlijk meer dan interessant voor de rest van de wereld om dit met argusogen te volgen. En dus is het interessant voor de Royal Swedish Academy of Sciences Nederland wat hints mee te geven. Vandaar Richard Thaler.

Pensioenhervorming
Want wat behelst de pensioenhervorming in Nederland? Dat allereerst de beruchte doorsneesystematiek wordt afgeschaft. Daarmee gaat herverdeling verloren tussen en binnen generaties. Niet direct getreurd, herverdeling is er in verschillende soorten en met de afschaffing van de doorsneesystematiek krijgen we niet alleen wat minder goede herverdeling, maar ook wat minder slechte herverdeling. Daarnaast ziet het ernaar uit dat de risicodeling tussen generaties wordt teruggeschroefd. Helemaal zeker is dat niet, want een en ander moet nog worden uitgewerkt, zo valt te lezen in het zojuist afgesloten Regeerakkoord. Maar wat staat is dat in het nieuwe pensioenstelsel geen negatieve buffers naar de toekomst kunnen worden doorgeschoven. Dat beperkt de risicodeling tussen generaties. Bovendien komt er mogelijk ruimte voor vroegtijdige opname van een deel van het opgebouwde pensioenvermogen. Ook dat betekent wat minder intergenerationele risicodeling.

Individueel
Beide elementen,  minder herverdeling en minder risicodeling, impliceren minder collectief (en meer individueel). Wat zeggen Thaler en de andere behavioral economists hierover? In feite twee dingen. Als eerste dat mensen niet de homo economicus zijn zoals die in de economische wetenschap figureert. Mensen maken anders dan die homo economicus systematisch niet-rationele beslissingen. Dus zou je kunnen redeneren dat de gedragseconomen een teveel aan individualiteit afkeuren. Zonder het collectief verliezen individuen immers hun bescherming en kunnen ze ten prooi vallen aan hun onvermogen rationele beslissingen te nemen.

Nudges
Maar dat is niet het geval. Want het tweede wat gedragseconomen beweren is dat in praktijk de besluitvorming van mensen eenvoudig kan worden bijgestuurd. Door beschikbare informatie op een bepaalde manier te presenteren, te verwoorden en te accentueren kunnen mensen tot specifieke beslissingen worden verleid. Nudges. En dat schept mogelijkheden. Door mensen slim aan te sturen kan worden bereikt dat zij in vrijheid de goede beslissingen nemen. Althans, een meerderheid.

Een snufje Thaler
De boodschap van de Royal Swedish Academy of Sciences is duidelijk. Nederland, schiet in het streven naar meer individualisering niet te ver door. Verandering van spijs doet eten, maar ondoordacht ingevoerd kan het nieuwe gerecht een akelige bijsmaak krijgen. Voeg een snufje Thaler toe aan het nieuwe stelsel voor een betere smaak.

Voor wie geen blog wil missen, klik hier

1)      De Nobelprijs Economie ging in 2002 naar Daniel Kahneman voor het integreren van inzichten uit de psychologie in de economie. Deze vermenging van psychologie en economie vormt  de basis voor de gedragseconomie.