De robots komen. Hoe de toekomst zich ontwikkelt is onbekend, hoe snel de ontwikkelingen zullen gaan eveneens, maar dat er ontwikkelingen gaan komen staat wel vast. In het meest vergaande scenario zullen straks veel, zo niet alle huishoudelijke taken door robots worden verricht, zullen robots het werk in zieken-, verpleeg- en verzorgingshuizen overnemen, zullen robots ons vervoer regelen, zowel privé (zelfrijdende auto’s) als openbaar, en zal werk met een enigszins routinematig karakter (dat nog niet is geautomatiseerd) door robots worden overgenomen.
Industriële revolutie
De arbeidsmarkt kan met de komst van robots sterk gaan veranderen. En dit perspectief van verandering maakt veel mensen angstig. Terecht? De Amerikaanse economen Mokyr, Vickers en Ziebarth plaatsen de toekomstige veranderingen in een historisch kader. Zij stellen dat de robotisering in feite een nieuwe technologische revolutie is, net als de industriële revolutie in de achttiende en negentiende eeuw. Dus kunnen we misschien iets leren van een studie naar de industriële revolutie.
Angst
Ook toen was sprake van angst. De angst betrof vooral banen waarvan men dacht dat nieuwe technologieën ze overbodig zouden maken. Wat betreft de industriële revolutie bleek die angst achteraf overdreven. Technologische werkloosheid zoals de auteurs het noemen, is niet op grote schaal opgetreden. Tegelijk haasten ze zich te erkennen dat de overgang van handmatig naar machinaal vervaardigde goederen met de nodige problemen gepaard ging. Het beeld is genuanceerd. Het is waar dat de industriële revolutie uiteindelijk hogere lonen tot gevolg had, maar het is ook waar dat er een hele tijd voorbijging waarin ondanks ingrijpende veranderingen in de economie de lonen nauwelijks enige stijging lieten zien.
Banen
Interessant is de reden die de onderzoekers aandragen voor het uitblijven van massale technologische werkloosheid. Dat is dat de nieuwe technologieën niet alleen bepaalde banen overbodig maakten, maar ook nieuwe banen creëerden. Zoals die van monteurs, managers en accountants. Want de machines die hun intrede deden, moesten van tijd tot tijd gerepareerd en vervangen worden, het werk in de fabrieken moest gemonitord worden en de financiële organisatie ervan werd aanmerkelijk complexer.
Robots
Het ligt voor de hand de ervaringen uit het verleden toe te passen op de toekomst die voor ons ligt. Met de komst van de robots zullen ook de nodige banen gaan verdwijnen; ook zullen er vele nieuwe kunnen ontstaan. Ook robots zullen immers gerepareerd en vervangen moeten worden. En ook robots zullen niet kunnen ontkomen aan de roep tot innovatie. We stellen immers steeds weer nieuwe eisen, dus waarom zou dat niet voor robots gelden? De komst van een heuse robot-industrie lijkt niet onwaarschijnlijk. De aansprakelijkheid voor fouten of ongelukken door toedoen van robots zal moeten worden onderzocht; mogelijk wordt onze rechtspraak met een nieuwe tak robotrecht verrijkt.
Vrije tijd
De onderzoekers bespreken ook een andere vorm van angst en dat is dat we niet zouden weten om te gaan met een nieuwe balans tussen werk en vrije tijd. Vanwege de robotisering zouden we, eenvoudig gesteld, zoveel extra vrije tijd krijgen dat we ons zouden gaan vervelen. De onderzoekers bespreken serieus de mogelijkheid dat we in de toekomst kunnen volstaan met slechts een aantal uren werk per week. Het volgende citaat dat ze ontlenen aan een boek van Rifkin dat twintig jaar geleden uitkwam, illustreert dat treffend: “that within thirty years, as little as 2 percent of the world’s current labor force ‘will be needed to produce all the goods necessary for total demand’ “.
Vergrijzing
Dat is bizar. Twintig jaar lang is er weinig fundamenteels gebeurd in de balans tussen vrije tijd en werk. Wil de geciteerde voorspelling uitkomen, dan zal in tien jaar tijd de werkgelegenheid dus met meer dan 90 procent moeten worden teruggebracht. Dit valt niet serieus te nemen. Los hiervan is het echter ook interessant de voorspellingen in een breder perspectief te plaatsen. We weten dat we almaar ouder worden. Of de gezondheid zich even snel blijft verbeteren als de gemiddelde levensduur, weten we niet. Mogelijk zal dus de zorg voor en verpleging van ouderen in de toekomst nog meer tijd gaan vragen dan nu het geval is. De vrije tijd die het gevolg is van robotisering zouden we dan wel eens hard nodig kunnen hebben. Verveling? Sorry, geen tijd!
Ed, dit blijft een interessant topic. De robots zullen komen, zijn er in veel gevallen al, in veel fabrieken schroeven robots producten in elkaar, er komt nauwelijks nog een mens bij kijken. Zal dat leiden tot massale werkloosheid? Dat doet het in principe al, maar die werkloosheid is niet structureel. Sterker nog, het is juist gunstig als arbeidskrachten vrijgemaakt kunnen worden voor de inzet in andere sectoren. Feitelijk gezien is dat de kracht achter onze welvaartsgroei. We hoeven niet meer met z’n allen op het land te werken, we hoeven ook niet meer met z’n allen in donkere, vuile fabrieken aan de lopende band te staan. Door automatisering, robotisering en productie-optimalisatie kan een groeiend deel van de beroepsbevolking ingezet worden voor leukere en nuttiger zaken. En niet alleen in de dienstensector.
Is het vreemd dat er weinig veranderd is in de balans tussen werk en vrije tijd? Nee, dat is niet vreemd. Als we genoegen zouden nemen met de welvaart van 20 jaar geleden, dan zouden we nu een stukje minder kunnen gaan werken. En als we genoegen zouden nemen met de welvaart van een eeuw geleden, dan zouden we wellicht slechts een dag in de week hoeven te werken. Maar zo zit de mens niet in elkaar, we zijn gehecht geraakt aan onze huidige welvaart, we gaan niet minder werken.
Ik geloof niet in structurele werkloosheid. De behoefte aan goederen en diensten, in welke vorm dan ook, is oneindig. Robots zullen nooit alle behoeften kunnen bevredigen. En als dat moment ooit komt, ach, dan gaan we lekker met z’n allen rentenieren.