Ronduit schokkend was het resultaat van het accountancy-onderzoek van de AFM (Autoriteit Financiële Markten). Van de tien controles in de periode 2012-2013 die de AFM bij elk van de vier grootste accountantskantoren in Nederland onder de loep nam, waren er bij KPMG zeven onvoldoende. Deloitte en PwC scoorden elk vier onvoldoendes en EY drie. Waren het studenten geweest, dan waren ze, KPMG uitgezonderd, met een magere voldoende weggekomen. Echter, het betreft hier geen school, maar de praktijk. Daarvoor zijn de eisen toch een tikkeltje anders.

Reputatie
Helaas is het AFM-onderzoek geen incident. Sinds het uitbreken van de crisis heeft de accountancy-sector in Nederland veel reputatie verloren. De commissie-De Wit die de economische crisis onderzocht, oordeelde dat de accountants tekortgeschoten waren. Eerder AFM-onderzoek liet ook al zien dat de kwaliteit van controles onder de maat was. Vervolgens faalden de accountants ook in geruchtmakende zaken als Econcern, Ahold en Vestia.

Kwaliteitsverbetering
De sector zelf had in de gaten dat het anders moest. Haar beroepsorganisatie NBA (Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants) kwam vorige week met een aantal voorstellen voor kwaliteitsverbetering. Voor minister Dijsselbloem gingen deze voorstellen echter niet ver genoeg. Hij stelde strengere maatregelen in het vooruitzicht, waaronder de verplichting voor kantoren om een raad van commissarissen in te stellen, een verbetering van het toezicht op kwaliteit en strengere tuchtprocedures.

Economische crisis
De economische crisis vraagt om hervormingen. Ondanks het feit dat we officieel uit recessie zijn en dat veel cijfers de laatste tijd de goede kant op wijzen, is de crisis nog niet opgelost. Vreemd is dat niet: de economische crisis is in wezen een vertrouwenscrisis en vertrouwen kan snel verdwijnen, maar wordt slechts langzaam terugverdiend. Adequaat inzicht in financiële posities lijkt daarvoor noodzakelijk. Banken stopten in 2008 elkaar geld te lenen toen ze erachter kwamen dat ze geen idee hadden hoeveel risico’s ze op hun balans hadden staan. Griekenland slaagde erin de hele de eurozone in diskrediet te brengen door de staat van ’s lands financiën te verhullen. Het belang van een goed beeld van de financiële positie van bedrijven is net zo groot. Het is bepalend voor tal van beslissingen van beleggers, overheden, banken en andere bedrijven. Adequaat inzicht in financiële posities is hét argument voor verbetering van de kwaliteit van accountancycontroles.

Economische prikkels
De voorgestelde maatregelen laten echter onverlet dat de economische prikkels in de sector verkeerd liggen. De accountantskantoren worden betaald door de bedrijven waarvan ze de jaarrekening controleren. De transparantie die de samenleving van accountantskantoren verlangt, kan altijd weer botsen met hun continuïteit. “Wie betaalt, bepaalt”, luidt het gezegde. Alle wetten en regels ten spijt, tegen dit economische principe valt nauwelijks op te boksen.

Naar een ander financieringsmodel?
Goed inzicht in de financiële positie van bedrijven is een publiek belang. De prikkels in de accountancy-sector zijn strijdig met dit belang. Wordt het, gegeven dit publieke belang en de kracht van prikkels, niet eens tijd voor een ander financieringsmodel? Waarbij niet de gecontroleerde bedrijven maar de overheid de accountantskantoren financiert?

Economen kunnen niet rekenen, Amsterdam University Press, mei 2014.