Vroeger werd het gebruik van gezondheidszorg nog als noodzakelijk gezien: je gaat naar de dokter omdat je ziek bent en niet omdat het gratis is. Maar het RAND Health Insurance Experiment maakte korte metten met dit idee. Dit Amerikaanse experiment wees zonneklaar uit dat mensen meer zorg gebruiken naarmate ze er minder voor hoeven te betalen.

Uniek experiment
Aan dit experiment dat liep van 1974 tot 1981 deden zo’n 6000 mensen mee. Voor de deelnemers golden verschillende typen verzekeringen met eigen betalingen die 0, 25%, 50% of 95% van de ziektekosten bedroegen. Door het zorggebruik van mensen onder verschillende verzekeringen te vergelijken, kon een uitspraak worden gedaan over het effect van eigen betalingen op zorggebruik. Het experiment was uniek. Het was het eerste sociale experiment in de economie, een experiment dat onderzoekers geheel naar eigen inzicht kunnen invullen, als ware het een laboratorium. Daardoor hadden de onderzoekers geen last van de talloze problemen die spelen als ze zich op statistieken van zorggebruik moeten verlaten. Duur was het experiment ook: vertaald naar nu kostte het een kleine 250 miljoen euro.

Prijselasticiteit
Door zijn unieke opzet hebben de uitkomsten van het experiment een zekere status gekregen: welke zorgeconoom kent niet de uitkomst van het RAND onderzoek dat de prijselasticiteit van het zorggebruik gelijk is aan -0,2? Mij heeft dit echter altijd een ongemakkelijk gevoel gegeven. Waarom? Om drie redenen. Allereerst hebben de onderzoeksresultaten betrekking op het Amerikaanse zorgstelsel en dat is in menig opzicht anders dan dat van Nederland. Daarnaast is het experiment 32 jaar geleden beëindigd: wat zegt dat over het huidige zorggebruik? Vervolgens heb ik ook een inhoudelijk bezwaar. Mensen konden, nadat ze hadden gehoord onder welk type verzekering ze zouden vallen, besluiten toch niet deel te nemen. Je mag verwachten dat de mensen met hoge ziektekosten wanneer ze een verzekering met forse eigen betalingen krijgen toegewezen, van deelname zullen afzien. Waardoor de gemiddelde ziektekosten bij de verzekeringen met forse eigen betalingen lager uitvallen. En het lijkt of de hoge eigen betalingen tot lager zorggebruik aanleiding geven, terwijl dat niet het geval is.

Onderzoek
Recentelijk hebben de Amerikaanse economen Aron-Dine, Einav en Finkelstein het onderzoek van destijds overgedaan, gebruikmakend van de oorspronkelijke gegevens. Fouten hebben ze gelukkig niet ontdekt. Wel drie statistische onzuiverheden, waarvan mijn inhoudelijke punt er een is. De onderzoekers kunnen voor een deel voor deze onzuiverheden corrigeren. Als ze dat doen, dan komt de prijselasticiteit van het gebruik van zorg lager te liggen. Hoeveel precies is niet duidelijk, maar een 33% lagere prijselasticiteit is niet onaannemelijk. Als dat waar is, dan heeft zorggebruik toch meer met noodzaak en minder met prijs te maken heeft dan we steeds hebben gedacht.

Tijd voor een tweede zorgverzekeringsexperiment
Toch lost dat mijn probleem niet op. Ook de nieuwe onderzoeksresultaten hebben betrekking op de VS en gelden voor een periode die ver achter ons ligt. Nee, het is mij wel duidelijk. Het is tijd voor een tweede zorgverzekeringsexperiment. In Nederland. Alleen over de kosten ervan moeten we het nog een keertje hebben.