We dachten dat de crisis wegebde. We dachten dat we een financiële crisis, een mondiale economische crisis, een schuldencrisis en een Eurozone crisis hadden overwonnen. Immers, de economische groei trok weer aan, de wereldhandel was herstellende en de werkloosheid had een daling ingezet. Maar in november 2013 stelde Lawrence Summers duidelijk dat we veel te optimistisch waren. Summers, eerder minister van Financiën in de regering-Clinton en directeur van de National Economic Council onder de regering-Obama, hield een inmiddels beroemde speech in Washington DC op de 14e Annual IMF Research Conference. Dit was een glashelder betoog dat men niet op economische wetten kan rekenen om te concluderen dat de economische crisis automatisch na verloop van tijd tot een einde komt. Het zou wel eens heel anders kunnen lopen.

Lawrence Summers
De speech van Summers ging over de effectiviteit of ineffectiviteit van het monetaire beleid. Summers stelt dat monetair beleid minder effectief is geworden aangezien de rente dichtbij zijn grenswaarde van nul is gekomen (zero lower bound). Dit wordt bevestigd door het gegeven dat wereldwijd centrale banken hun toevlucht hebben gezocht in andere vormen van monetair beleid (quantitative easing). Het gevolg hiervan is weer dat overheden ander beleid moeten gaan ontwikkelen om de economie weer te laten groeien. En dat de economie in een toestand van langdurige economische stilstand (secular stagnation) terecht kan komen als de economie niet uit zichzelf verbetert en overheden er niet in slagen hun economisch beleid anders te gaan vormgeven.

Robert Gordon
Een scenario waarin de economie niet uit zichzelf verbetert sluit goed aan op een analyse die Robert Gordon een jaar eerder had gemaakt. Gordon stelt dat we niet langer moeten uitgaan van de economische groei die we in het verleden hebben gekend. Volgens hem moeten we niet op een nieuwe industriële revolutie rekenen; er is niet zoveel meer om uit te vinden. In plaats daarvan krijgt de wereldeconomie met enkele trends te maken in de decennia die voor ons liggen die aan langdurig lage groeicijfers bijdragen, waaronder demografische veranderingen, economische ongelijkheid en de erfenis van fikse schulden. Volgens Gordon zou de groei van de consumptie per hoofd van de bevolking uiteindelijk wel eens kunnen dalen tot beneden een half procent per jaar voor het grootste deel van de bevolking.

Technologische vernieuwingen
Het is belangrijk te constateren dat het hier om een scenario gaat; de zaken kunnen heel anders lopen. Het zou niet de eerste keer in de geschiedenis zijn dat voorspellingen later te pessimistisch blijken te zijn geweest. Bovendien zijn er steeds meer signalen dat we aan de vooravond staan van technologische vernieuwingen die de productiviteit verhogen vanwege de komst van de robots. Daarnaast zijn er meer factoren die productiviteitsverhogend kunnen werken; denk aan vergrijzing en klimaatverandering.

Kenneth Rogoff
Uiteindelijk zouden we nu in plaats van het begin van een periode van langdurige economische stilstand dan ook wel eens het einde van een uitzonderlijk lange economische crisis kunnen meemaken. Dit is althans het idee van Kenneth Rogoff, co-auteur van het boek met de ironische titel ‘This time is different’. Meerdere malen heeft Rogoff erop gewezen dat financieel-economische crises, in verschillende tijdsperioden en in verschillende delen van de wereld, sterke overeenkomsten vertonen, zowel wat betreft opbouw, verloop als afbouw. Rogoff waarschuwt er dan ook voor niet te snel te zeggen dat het dit keer allemaal anders is en het scenario serieus te nemen waarin de economie na verloop van tijd terugkeert naar min of meer normale groeicijfers.

Eerdere crises
Maar ook Rogoff moet toegeven dat elke crisis unieke aspecten heeft. Ondanks alle overeenkomsten is het dus niet mogelijk uit eerdere crises het verloop van de economie af te leiden. Uiteindelijk zal de tijd moeten uitwijzen of het idee van langdurige economische stilstand een briljant nieuw inzicht was of een loos alarm.

Voor wie geen blog wil missen, like mijn facebook pagina Rekenen Aan Vergrijzing!