Collectieve pensioenregelingen zoals in Nederland de AOW en de regelingen voor aanvullend pensioen organiseren risicodeling. Zonder collectieve regeling riskeer je dat je aanzienlijk soberder moet gaan leven als je de arbeidsmarkt verlaat. Er is nu eenmaal een risico dat je langer leeft dan verwacht of dat je besparingen of beleggingen minder opbrengen dan verwacht. Een collectieve pensioenregeling vrijwaart je voor een belangrijk deel van deze risico’s door ze door te schuiven naar anderen.

Baten risicodeling
Risicodeling is een groot goed. Risico’s komen immers terecht bij diegenen die ze beter kunnen opvangen. Internationaal onderzoek naar de waarde van risicodeling tussen generaties concludeert dat dit een significante welvaartswinst oplevert. Die winst is groter naarmate er meer generaties in de risicodeling betrokken worden. De winst is ook groter naarmate mensen langer op pensioen aangewezen zijn. Met het stijgen van de levensverwachting in de afgelopen decennia is de waarde van risicodeling dan ook sterk toegenomen.

Kosten risicodeling
Risicodeling gaat echter ook met kosten gepaard. AOW-premie, inhaalpremies en doorsneepremies werken als een soort belasting op arbeid en verstoren net als een dergelijke belasting het goed functioneren van de arbeidsmarkt. Collectieve pensioenregelingen genereren dus zowel baten als lasten. Op voorhand is het niet duidelijk welke het grootst zijn. Maar het maakt niet zoveel uit, want de regelingen zullen zich moeten aanpassen. Waarom?

Vergrijzing
Om ten minste drie redenen. De vergrijzing van de bevolking vergroot het aantal ouderen ten opzichte van het aantal jongeren en maakt dat risico’s moeten worden opgevangen door een steeds kleinere groep werkenden. Die kunnen in reactie besluiten minder te gaan werken, zelfstandig te gaan of te immigreren teneinde hoge pensioenlasten te ontlopen. Of zich te groeperen en via het politieke proces een aanpassing van de regeling af te dwingen.

Mobiliteit
Intussen wordt de factor arbeid steeds mobieler. Mensen wisselen sneller dan vroeger van baan. De AOW-premie kan moeilijk worden ontlopen, maar van hoge premies voor de pensioenregeling kom je af door een baan te accepteren bij een ander bedrijf of in een andere bedrijfstak. Dat maakt het voor fondsen nog lastiger om extra premieopbrengsten te genereren.

Bedrijven
Bovendien is er al jarenlang een trend dat (internationale) bedrijven van hun pensioenrisico’s af willen. Ze vormen hun pensioenregeling om tot een defined contribution regeling zodat ze niet langer hoeven bij te storten wanneer er dekkingstekorten ontstaan. Of ze stoten de regeling in zijn geheel af en zijn dan uiteraard ook van dit risico verlost.

Logisch
Alle drie deze ontwikkelingen verhogen de prijs van risicodeling. En bij een hogere prijs hoort een lagere vraag, zegt mijn middelbare schoolboek economie. Het is dan ook niet meer dan logisch dat de pensioenleeftijd wordt verhoogd, de pensioenen verlaagd en pensioenen meer risicodragend gemaakt.