Nederland kent een toenemend aantal zelfstandigen. De meesten van hen kunnen niet deelnemen aan een regeling voor aanvullend pensioen en dienen een pensioenregeling op individuele basis af te sluiten. Dat pakt veelal een stuk duurder uit.
De huidige situatie
Deze situatie is om ten minste twee redenen niet ideaal. Allereerst zouden veel zelfstandigen graag deelnemen aan een regeling die vergelijkbaar is met wat werknemers in loondienst krijgen aangeboden. Daarnaast kenmerkt de huidige situatie zich door een minimale mate van solidariteit binnen de groep zelfstandigen. De zelfstandigen met aanvullend pensioen zijn niet solidair met diegenen zonder aanvullend pensioen en binnen de groep zelfstandigen met aanvullend pensioen is de solidariteit beperkt tot diegenen die aan dezelfde regeling deelnemen.
Een nieuw pensioenfonds
Zou het een goed idee zijn als de overheid een nieuw pensioenfonds zou oprichten, speciaal voor de zelfstandigen? De twee hierboven genoemde problemen zouden in één klap worden aangepakt. Toch denk ik dat het antwoord nee zal zijn. Veel zelfstandigen zijn wars van verplichte regelingen. Maar als deelname vrijwillig is, denk ik dat het antwoord ja zal zijn.
Keuzevrijheid
Het op te richten pensioenfonds is er voor alle zelfstandigen. Alle zelfstandigen worden dan ook automatisch ingeschreven, tenzij ze expliciet kenbaar maken dat niet te willen. Met deze constructie kan worden voorkomen dat een grote groep mensen te weinig spaart zonder de regeling een verplicht karakter te geven.[1] De keuze om al dan niet deel te nemen wordt flexibel vormgegeven: met een zekere frequentie, bijvoorbeeld eenmaal per jaar, kan de keuze worden herzien. De aangeboden pensioenregeling is gebaseerd op datgene wat voor werknemers in loondienst beschikbaar is.
Een win-win situatie
De zelfstandige die een pensioenregeling wenst die vergelijkbaar is met wat voor werknemers in loondienst beschikbaar is, wordt zo op zijn wenken bediend. Hetzelfde geldt voor de zelfstandige die niet aan een collectieve pensioenregeling wil deelnemen. De zelfstandige die achteraf constateert dat hij of zij eerder meer had moeten sparen, is uiteraard minder goed af, maar kan dat aan niemand anders dan zichzelf verwijten wanneer het pensioenfonds jaarlijks heeft geïnformeerd. De solidariteit binnen de groep zelfstandigen is groter dan in de huidige situatie het geval is. De mobiliteit op de arbeidsmarkt wordt vergroot, want het wordt mensen eenvoudiger gemaakt om zelfstandige te worden of weer in loondienst te gaan. Het voorstel heeft dus alles van een win-win situatie. De vraag is waarom we niet morgen tot de oprichting van zo’n pensioenfonds overgaan?
[1] De constructie is uiteraard geënt op de ideeën uit de gedragseconomie. Meer hierover vanmiddag op de door de WRR georganiseerde workshop ‘De menselijke beslisser’ in de praktijk.