Geregeld hoor je dat er geen pensioenprobleem is. Zouden toekomstige pensioenverplichtingen worden verdisconteerd met het verwachte portefeuillerendement, dan zou de dekkingsgraad van veel fondsen er stukken beter uitzien.

Vergrijzing
Het is echter de vraag of hiermee het pensioenprobleem zou worden opgelost. De commissie-Goudswaard stelde duidelijk dat vanwege de vergrijzing hervorming van de aanvullende-pensioenregelingen geboden is – een argument dat niet direct is gerelateerd aan de dekkingsgraadproblematiek. Los daarvan heeft discontering met het verwachte portefeuillerendement nog een andere consequentie. Dat is dat als deze discontering op één lijn staat met de beleggingsmix, het pensioen risicovoller wordt. Een grotere kans dus op non-indexatie of afstempeling dan tot nu toe door fondsen is gecommuniceerd. Een communicatieprobleem, maar daarom niet minder reëel.

Een nieuw pensioencontract
Het wordt tijd om dit communicatieprobleem uit de weg te gaan. Daarom kom ik met een voorstel voor een nieuw pensioencontract. Ruw en grof, zonder aandacht voor finesse en detail, maar té interessant om te laten liggen. Het voorstel bestaat uit twee stappen. In stap 1 kiezen fondsen met hun deelnemers een bepaald risicoprofiel van uitkeringen. In stap 2 vertalen fondsen het gewenste risicoprofiel in de beleggings- en uitkeringsstrategie. De toezichthouder ondersteunt beide stappen en houdt in de gaten of fondsen ‘doen wat ze zeggen’.

Stap 1
Pensioenfondsen vragen aan hun deelnemers hoeveel risico die willen lopen over hun pensioen. Ze vertellen erbij dat meer risico een gemiddeld beter pensioen oplevert (en dat een garantie het pensioenresultaat gemiddeld verslechtert). Sterker nog, ze rekenen de deelnemers voor hoeveel beter het pensioen wordt bij een gegeven portie extra risico.

Stap 2
Is het risicoprofiel van de pensioenen bekend, dan past het pensioenfonds de beleggingsstrategie hierop aan. Matching dus. Het is niet meer mogelijk de beleggingsportefeuille in risicovolle producten te concentreren wanneer met de deelnemers een pensioengarantie is overeengekomen. Dit zou een te risicovol pensioen opleveren. Omgekeerd is het ook niet mogelijk in risicoloze producten te beleggen wanneer de deelnemers hebben aangegeven bereid te zijn een zeker pensioenrisico te zullen accepteren. Ook dat zou in strijd zijn met gemaakte afspraken.

Discontering
Dit voorstel klinkt simpel, maar heeft nogal wat consequenties. Ten aanzien van de discontering van toekomstige pensioenverplichtingen bijvoorbeeld. Zien we even af van het probleem dat je in feite alleen over een verplichting kunt spreken wanneer er een garantie wordt overeengekomen. Deze discontering is op basis van het verwachte portefeuillerendement. Een risicovolle beleggingsstrategie betekent in de regel een hoger verwacht portefeuillerendement en daarmee een lagere contante waarde van pensioenverplichtingen. Of daarmee de dekkingsgraad ook hoger zal zijn, is niet duidelijk, want het hoge verwachte portefeuillerendement vertaalt zich ook in een lage pensioenpremie. Wat de uitkomst ook moge zijn, een sterke dekkingsgraad kan niet worden gebruikt om overdrachten van jong naar oud te organiseren. Alle aanspraken, van jong en oud en in welke omstandigheden dan ook, zijn vooraf uitgewerkt en met de deelnemers gecommuniceerd.

Keuzevrijheid
Er is nóg een consequentie. Verschillende fondsen kunnen voor een verschillend risicoprofiel kiezen, bijvoorbeeld omdat hun deelnemers sterk verschillende risicopercepties hebben. Deze fondsen gebruiken dan ook verschillende discontovoeten en komen tot een verschillende premiestelling. De toezichthouder houdt per fonds bij welke discontovoet van toepassing is. Om het toezicht niet te veel te belasten, zouden niet meer dan enkele, bijvoorbeeld drie, risicoprofielen kunnen worden toegestaan. Dat moet voldoende keuzevrijheid geven aan de deelnemers en in elk geval meer dan nu het geval is.

Wordt vervolgd
Mijn voorstel is gebaseerd op het principe van marktwaardering. Het geldt voor zowel individuele als collectieve pensioencontracten. Het is geïllustreerd voor de casus met gegeven indexatieambitie, maar kan ook worden uitgewerkt voor de casus met gegeven premie. Wordt vervolgd.