Een economische crisis heeft zijn voordelen. Zo heeft de huidige crisis meedogenloos enkele zwaktes van de economische wetenschap blootgelegd. Economen dachten de theorie en empirie van fiscal multipliers aardig op orde te hebben (multipliers groter voor uitgaven- dan belastingimpulsen, kleiner naarmate de importquote hoger is). Maar de crisis heeft duidelijk gemaakt dat onze kennis maar beperkt is (is de multiplier groter in een tijd van recessie dan in een tijd van expansie?, is de multiplier kleiner naarmate de schuldquote hoger is?). En de discussie is niet puur academisch. Het gebrek aan kennis maakt dat we niet meer weten of het op dit moment beter is de overheidsschuld te verminderen of te laten oplopen (er bestaan hier wel uitgesproken meningen over, maar dat is wat anders).

Overheidsschuld beleggingsalternatief
Onlangs doemde een nieuw idee op: overheidsschuld is nodig als beleggingsalternatief voor pensioenfondsen. Teulings, voormalig directeur van het CPB, stelde in het NRC Handelsblad van 11 juni dat een lagere staatsschuld slecht zou zijn voor pensioenen omdat er voor pensioenfondsen geen andere interessante beleggingen bestaan. Letterlijk genomen roept deze bewering bij mij vraagtekens op. Eén blik op de statistieken van pensioenfondsen is voldoende om te zien dat de fondsen structureel en in grote mate in andere financiële titels dan staatsobligaties beleggen en vaker in het buitenland dan in eigen land. Dat zouden ze niet doen als dat niet interessant was. In elk geval ken ik geen regels die het pensioenfondsen verbiedt een groter deel van hun vermogen in Nederlandse overheidsschuld te steken.

Overheidsschuld wenselijk
Maar daar wil ik het hier niet over hebben. Interessanter vindt ik de gedachte van Teulings dat overheidsschuld wenselijk is omdat het pensioenfondsen aan een goed rendement op hun vermogen helpt. Ik verklap u alvast: ik deel de gedachte niet. Maar u wil vast weten waarom.

Overheidsschuld en pensioenvermogen
Hoe maakt een overheid schuld? Door nu de belastingen te verlagen en deze later te verhogen. We volgen Teulings en veronderstellen dat de gecreëerde schuld een fantastische rente biedt. Pensioenfondsen zullen dan ook onmiddellijk nu de premie verhogen om met de opbrengsten ervan de schuldpapieren te kunnen aanschaffen. Met de latere aflossing van de obligaties kunnen fondsen dan de pensioenen verhogen.

Zero-sum game
Maar dat klinkt wel erg als een zero-sum game. Nu gaan pensioenpremies even hard omhoog als de belastingen omlaag. Later gaan de belastingen even hard omhoog als de pensioenen worden verhoogd. Hier schiet de gemiddelde Nederlander niets mee op.

Averechts
Maar het is erger. De operatie werkt niet neutraal, maar waarschijnlijk averechts. Want de kring van belastingbetalers is een andere dan die van deelnemers aan pensioenregelingen. Wat resulteert is dus onbedoelde herverdeling van de ene naar de andere groep. Dat kan goed of slecht uitpakken, dat is vooraf onbekend. Bovendien kan de hele operatie economische beslissingen rondom werken en sparen verstoren met economische schade tot gevolg. De vermindering van investeringen, arbeidsaanbod en economische groei als gevolg van heffing van belastingen en premies wordt in de economische literatuur gezien als de belangrijkste kostenpost van het rondpompen van geld.

Niet in het rijtje
Er is een rijtje redenen waarom overheidsschuld wenselijk is. Dat het pensioenfondsen aan een goed rendement helpt, hoort niet in dit rijtje thuis.

Economen kunnen niet rekenen, Amsterdam University Press, mei 2014.