Afgelopen maandag mocht ik een gastcollege verzorgen over de omkeerregel bij de pensioenen. Het instituut dat in het verleden vaak doelwit is geweest van voorstellen tot afschaffing, maar tegelijkertijd als een vaste rots in de fiscale branding heeft gefungeerd. Wat moeten we nu eigenlijk vinden van die omkeerregel?
Juristen
Juristen zijn hier duidelijk in. Je belast inkomen pas op het moment dat ervan kan worden genoten. Als werknemers verplicht worden premies voor hun pensioen af te dragen en zij op geen enkele manier vóór de pensioengerechtigde leeftijd over het opgebouwde pensioenvermogen kunnen beschikken, is het niet logisch over de premies belasting te heffen. Aftrekbaarheid van premies en belastbaarheid van pensioenen hangen logisch samen met het verplichte en illiquide karakter van pensioenen.
Pensioenbesparingen
De economische invalshoek is die van de verstoringen, in dit geval minstens drie. De bekendste is die van de pensioenbesparingen. De combinatie van omkeerregel, de vrijstelling van ouderen van de AOW-premie en de vrijstelling van pensioenfondsen van belastingen over hun vermogens impliceert een forse fiscale subsidie op pensioenbesparingen. Dat is een goed ding als er zonder subsidie te weinig gespaard zou worden. Het is echter de vraag of aan deze voorwaarde is voldaan. Pensioenbesparingen zijn immers verplicht gesteld. Bovendien suggereren het sterke saldo op de lopende rekening en onderzoeken naar bestedingen van ouderen dat er in Nederland eerder te veel dan te weinig wordt gespaard.
Arbeidsaanbod
De tweede verstoring is die van het arbeidsaanbod. Door de verplichte koppeling van pensioen aan arbeidsparticipatie fungeert de subsidie op pensioenbesparingen ook als een subsidie op arbeid. Mensen worden geprikkeld meer te werken dan zonder omkeerregel het geval zou zijn geweest omdat ze er niet alleen loon, maar ook een fiscale subsidie mee binnenhalen. De vraag is wel hoe relevant dit tweede argument is. Mensen zijn weinig geïnteresseerd in hun latere pensioen. Dan mag je er niet van uitgaan dat ze hun beslissing tot werk erdoor zullen laten leiden.
Financiering
De derde verstoring hangt samen met de financiering van de pensioensubsidie. Als de belasting op arbeidsinkomen wordt verhoogd om de subsidie te kunnen financieren, impliceert dat een verstoring van het arbeidsaanbod. De belasting prikkelt mensen om minder te participeren dan zonder omkeerregel het geval zou zijn geweest. Anders dan bij de vorige verstoring is deze verstoring voor iedere werknemer zichtbaar. En alleen al daarom moet deze laatste verstoring wel serieus worden genomen.
Balansverlenging
De omkeerregel impliceert dus een teveel aan besparingen en een tekort aan arbeidsaanbod. Ze heeft ook gevolgen voor de inkomensongelijkheid, het belastingbeleid en de stabiliteit van belastingtarieven (zie hiervoor een eerdere blog). En ze genereert een enorme balansverlenging: meer schuld voor de overheid en meer vermogen voor de pensioenfondsen dan zonder omkeerregel het geval zou zijn geweest. Orde van grootte: 300 miljard euro. Lood om oud ijzer, zou je kunnen zeggen, want de Nederlandse samenleving wordt er geen cent rijker of armer van. Maar dat hoeft natuurlijk niet zo te zijn. Misschien werkt de hoge schuld wel extra disciplinerend op beleidsmakers en liggen de overheidsuitgaven daardoor op een lager niveau dan zonder omkeerregel het geval zou zijn geweest. Tegelijkertijd stellen de enorme vermogens de Nederlandse pensioenfondsen wellicht in staat betere beleggingsresultaten te halen, goed voor onze pensioenen, dan zonder omkeerregel het geval zou zijn geweest.
Een upgrade
Het heeft weinig zin opnieuw te gaan discussiëren over radicale voorstellen als een volledige afschaffing. Maar een gedeeltelijke afschaffing, zoals gebeurt bij een gecombineerde verlaging van subsidie- en verplichtstellingsgrens tot bijvoorbeeld 60.000 euro, verdient serieuze aandacht. Een dergelijke upgrade kan bestaande verstoringen verminderen en een betere aansluiting bij de spaarbehoeften van werknemers mogelijk maken.
Voor wie geen blog wil missen, klik hier