Het is een algemeen verschijnsel dat de uitgaven aan gezondheidszorg harder groeien dan het nationaal inkomen. De oorzaken hiervoor liggen in demografie, inkomensgroei en medisch-technologische vooruitgang. Toekomstprojecties die vergrijzing combineren met voortgaande groei van technologie en inkomen, laten dan ook een verdere stijging van de zorguitgavenquote (zorguitgaven in termen van het BBP) zien.
ICT
Deze stijging van de zorguitgavenquote is niet zonder problemen. Zonder aanpassing van de financieringsstructuur noopt het bijvoorbeeld tot tariefverhoging bij de zorgverzekeringspremies. De gangbare oplossingen voor dit probleem, verkleining van het basispakket of een grotere rol voor eigen betalingen, zijn weinig populair. Het is dan ook niet vreemd dat steeds reikhalzender wordt uitgekeken naar een grotere toepassing van ICT in de zorg. ICT heeft zo’n geweldig breed toepassingsgebied dat het enorme kostenbesparingen mogelijk zou kunnen maken. En de druk zou verlichten om tot impopulaire beleidshervormingen te besluiten.
EPD
Eén van de mogelijke toepassingen van ICT is het elektronisch patiëntendossier (EPD). Dit is omstreden in Nederland, vooral vanwege de vermeende risico’s in de sfeer van misbruik en schending van de privacy; door crackers, zorgverleners of onbevoegden. Daartegenover staan de baten. Gezondheidsbaten in de vorm van minder medische complicaties, minder ziekenhuisopnamen en mogelijk minder doden door een meer verantwoord medicijngebruik. En financiële baten. Doordat bijvoorbeeld onderzoeken minder vaak hoeven te worden overgedaan en op tijdrovende interviews kan worden bespaard. Het zijn deze financiële baten die het probleem van de stijgende zorguitgaven zouden moeten tegengaan. Maar juist over deze financiële baten is vrij weinig bekend.
EMR
De situatie is de VS is iets anders. Daar zijn al veel eerder Electronic Medical Records (EMR) geïntroduceerd en is meer over de financiële baten ervan bekend. De bevindingen van verschillende studies naar deze financiële baten zijn echter niet eensluidend. De ene studie rept over gigantische kostenbesparingen, de ander stelt dat juist de kosten van introductie fors zijn en EMR zichzelf niet terugverdienen. Onlangs hebben enkele Amerikaanse economen in detail de ervaringen van ziekenhuizen in de VS in de periode van 1996 tot 2009 onderzocht. Zij trekken twee conclusies.
ICT en EMR
De eerste is dat de financiële baten van EMR niet direct optreden. Er gaan soms jaren overheen voordat een organisatie zich zodanig heeft aangepast dat het maximaal van nieuwe EMR kan profiteren. Hier is wel een parallel met de rest van de economie. Toen zo’n tien jaar geleden de ICT-revolutie zich aandiende, werd dat ook niet meteen in de productiviteitscijfers zichtbaar. De tweede conclusie is dat de ervaringen van verschillende ziekenhuizen sterk uiteenlopen. De reden is de variatie in de bekendheid van een ziekenhuis met ICT. In ziekenhuizen die weinig affiniteit hebben met ICT, blijkt de introductie van EMR kostenverhogend te hebben gewerkt. In ziekenhuizen waarin men bij de introductie van EMR al meer vertrouwd was met ICT, konden grote kostenbesparingen worden geboekt.
Premiekorting
De vraag rijst of de productiviteitswinsten die in de VS met EMR konden worden behaald, ook voor het Nederlandse EPD kunnen worden verwacht. En of kennis hiervan de aversie in Nederland voor het EPD zou helpen verminderen. Bijvoorbeeld door iedereen die aan het EPD wil meewerken, een premiekorting te bieden. Wat zou ú doen?
Haha, deze vorm van chantage zal de aversie eerder doen toenemen dan afnemen. En dat terwijl iedereen op zijn vingers kan natellen dat het EPD er hoe dan ook wel gaat komen. Niet heel slim dus om mensen deze keuze voor te houden?
Tijdens Paars I (1994-1998) begeleidde ik de toenmalige minister Hans Wijers tijdens zijn gesprek met mevrouw Borst over ICT in de Zorg. Inzet van EZ was om iets te doen aan de achterblijvende inspanningen van de zorgsector om ICT te benutten. Wij hadden hierna onderzoek laten uitvoeren. Besloten werd dat er een platform ICT in de Zorg (IPZ) zou worden opgericht. Elco Brinkman werd voorzitter van het IPZ. De privacy kwestie kreeg toen reeds ruime aandacht. Overigens bleek de patiëntenvereniging binnen het IPZ één van de meest enthousiaste promotors van het EPD. Als geen ander begrepen hun vertegenwoordigers het belang van tijdige en adequate informatieuitwisseling tussen zorgverleners in geval van nood. Het heeft mij zeer verbaasd dat we er anno 2013 nog steeds niet in zijn geslaagd het EPD van de grond te krijgen. Privacy wordt m.i. vooral gebruikt als gelegenheidsargument van degenen die zich niet aan de discipline willen onderwerpen die een succesvol gebruik van dit instrument vereist. Het probleem ligt niet bij de patiënt en een premieverlaging als lokkertje vind ik onzinnig. Het probleem ligt bij de zorgaanbieders en hun machtige lobby.
De aversie in Nederland tegen het EPD zal waarschijnlijk niet opgelost worden met een premiekorting. Ik denk dat het meer te maken heeft met de angst van veel Nederlanders voor het onbekende.
De meeste Nederlanders weten op dit moment niet wat de artsen die zij bezoeken van hen weten en over hen opschrijven. Zolang dat in een fysiek/gedigitaliseerd systeem zit wat niet door anderen kan worden ingezien, maken de meesten van ons zich niet zo (heel) druk. Ik denk dat het probleem (t.a.v. de acceptatie) misschien wel meer zit in het feit dat het EPD door een grotere groep gezondheidswerkers kan worden ingezien zonder dat je daar als patiënt zicht op hebt. Dat dit probleem nu ook speelt – bijvoorbeeld in zorginstellingen – realiseren velen van ons zich niet.
Misschien moeten we een parallel trekken met Digid. Zonder Digid wordt het voor veel groepen Nederlanders lastig om belastingaangifte te doen, ingeschreven te zijn bij het UWV, je eigen pensioensituatie op te vragen, een donorcodicil te activeren, een studiebeurs aan te vragen of simpelweg contact met je eigen gemeente te leggen. Steeds gaan meer en meer overheidszaken achter de Digid.
Een EPD heeft onmiskenbaar veel voordelen, alle medische informatie samengebracht op één plek, zodat die voorhanden is als dat nodig is.
Misschien dat je beter kunt werken aan het wegnemen van de angst. Dat bereik je volgens mij door onder andere:
a) De patiënt toegang te geven tot zijn eigen medische gegevens,
b) De patiënt toe te laten stemmen wie er toegang heeft,
c) De patiënt de login gegevens te verstrekken zodat hij weet wie zijn medische gegevens heeft bekeken;
Overigens denk ik dat dit slechts een deel van de oplossing is. Op dit moment (economische crisis en overheidsbezuinigingen) zullen maar weinig instellingen de financiële mogelijkheden om omvangrijke ICT-projecten te financieren. Tel daarbij op het feit dat de meeste zorginstellingen – op een enkeling na – ook niet in staat zijn om dergelijke projecten zelfstandig uit te voeren. De meeste instellingen zien informatisering nog steeds niet als één van hun kritieke bedrijfsprocessen, medewerkers worden onvoldoende betrokken bij ict-projecten en een goede ICT-governance ontbreekt.
Misschien dat het grootste probleem wel zit in het feit dat we ook dit probleem proberen op te lossen met een financiële bril op. Het mag niets kosten (overheid) en we proberen de patiënt te verleiden met een premiekorting. Hiermee wil ik niet zeggen dat de financiële kant niet belangrijk is, het is alleen niet de enige kant.