Soms bekruipt je het gevoel dat er een nieuwe economie is ontstaan. Eén waarin oude wetten niet meer opgaan. Eén waarin monetaire verruiming niet tot prijsstijging leidt, ook niet na enige tijd. Eén waarin nul niet langer een ondergrens voor de rente vormt. Eén waarin een verlaging van de rente niet de besparingen vermindert en de investeringen verhoogt, zoals in elk tekstboek over macro-economie te lezen valt. “This time is different” luidde de ironische titel van het meesterwerk van Reinhart en Rogoff, maar misschien is het beter de titel letterlijk te nemen.

Particuliere bestedingen
Dat het maar niet lukt om de particuliere bestedingen voldoende te stimuleren, zit menigeen dwars. Monetaire beleidsmakers hebben al kort na de financieel-economische crisis in 2007 de grenzen van het beschikbare arsenaal aan beleidsinstrumenten opgezocht. Toen dat niet afdoende bleek, hebben ze nieuwe instrumenten in het leven geroepen (unconventional monetary policies). En nu ook dat niet het gewenste resultaat oplevert, wordt erover gedacht om het geld dan maar naar de mensen te gaan brengen (helicopter money). Maar, zoals oma pleegde te zeggen, ‘Je kunt een paard naar het water leiden, maar je kunt het niet dwingen te drinken’.

Omslagstelsel
Zo stelde Coen Teulings onlangs zelfs een nieuwe pensioenhervorming voor. Meer precies was het voorstel het deel van de pensioenen dat op basis van het omslagstelsel wordt gefinancierd, te vergroten. Dat kan door de eerste pijler groter te maken of door een deel van het tweede pijler pensioen op basis van het omslagstelsel te gaan financieren. Een dergelijke hervorming “stimuleert de nog steeds veel te lage consumptie in Nederland”.

Impliciet rendement
De argumentatie is logisch. Financiering op basis van het omslagprincipe kan de besparingen verlagen en de consumptie vergroten. Of dat ook daadwerkelijk zou gebeuren is onzeker – om dezelfde redenen dat de eerdere beleidsmaatregelen niet het gewenste effect hadden. Een ander positief effect van het voorstel is het hogere impliciet rendement op pensioenpremies wanneer de rente permanent lager is dan de economische groei. Er zijn ook nadelen verbonden aan omslagfinanciering, in de sfeer van arbeidsmarkt en demografische risico’s (zie daarvoor een eerdere blog), maar dat doet aan de argumentatie niet af.

Verloop van de rente
Er is echter een ander probleem met het voorstel: het verloop van de rente is onzeker. Ook al kan de rente lange tijd laag blijven, een renteverhoging vroeg of laat is niet uit te sluiten. En als de rente weer boven de groei uitstijgt zoals dat historisch gezien de regel is, dan is omslag niet langer meer efficiënt. In dat geval is het rendement op pensioenpremies bij kapitaaldekking hoger dan bij omslag. En zullen deelnemers aan pensioenregelingen dan verzuchten waarom eerder de keuze is gemaakt om pensioenen op basis van omslag te gaan financieren. Het is om die reden dat in Nederland besloten is de doorsneesystematiek in regelingen voor aanvullende pensioenen te gaan afschaffen.

Dertig jaar
Het is het dilemma van beslissen onder onzekerheid. Pas achteraf weet je of je de juiste beslissing nam. Historisch gezien is het reëel van een stijging van de rente uit te gaan. Maar misschien is er wel een nieuwe economie aangebroken en blijft de rente nog decennia zo laag als nu. Over dertig jaar weten we het.

Voor wie geen blog wil missen, klik hier.