Mogen medicijnen de markt op, nog voordat ze voldoende zijn getest op werkzaamheid en veiligheid? NRC Handelsblad wijdde onlangs een paginagroot artikel aan deze vraag. De beantwoording ervan is cruciaal voor de levensvatbaarheid van het bedrijf myTomorrows, dat medicijnen beschikbaar wil stellen die de levens van dodelijk zieke patiënten kunnen verlengen maar die nog niet volledig zijn uitgetest. Veel medici zijn tegen het idee, het ministerie van Volksgezondheid en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen zijn positiever.

Markt voor medicijnen
De markt voor medicijnen is in economische termen een opvallend verschijnsel. Het aanbod van medicijnen is strikt gereguleerd. Voordat nieuwe medicijnen de markt op mogen, dienen ze een groot aantal testen te ondergaan teneinde te kunnen garanderen dat ze veilig en werkzaam zijn. Op andere markten wordt meer op de consument vertrouwd. Heeft deze het idee dat het product niet doet wat het moet doen, dan laat hij het liggen. Bij geneesmiddelen is dat lastig: patiënten hebben weinig tot geen idee over de effecten van nieuwe geneesmiddelen. Ze zijn maar wat blij dat deze beoordeling is uitbesteed aan een officiële instantie met experts.

Behavioral economics
Deze vorm van marktregulering sluit fraai aan bij het gedachtegoed van behavioral economics. De aanhangers ervan stellen dat consumenten voortdurend en systematisch fouten maken. Regulering van markten is in hun ogen geboden om mensen tegen zichzelf te beschermen. Het past ook bij het idee van onder andere Willem Buiter en Arnoud Boot om het model van medicijnenmarkten ook op financiële markten toe te passen: nieuwe financiële producten zouden alleen nog maar mogen worden toegelaten nadat is aangetoond dat deze in het belang zijn van de consument.

Kostenbatenanalyse
Terug naar de vraag of zou moeten worden toegestaan dat nieuwe medicijnen beschikbaar worden gesteld, nog voordat ze voldoende op werkzaamheid en veiligheid zijn getest? Wat vertelt ons een kostenbatenanalyse? De baat is gezondheidswinst, in het hierboven genoemde geval levensverlenging. De kost is het risico dat het nieuwe medicijn onveilig is of gewoon niet werkt.

Verrassend
Hoe algemeen deze economische kostenbatenanalyse ook moge klinken, ze blijkt een verrassend element te bevatten. Namelijk of een medicijn voortijdig kan worden toegelaten, zou een afweging moeten zijn van de te verwachten gezondheidswinst en de grootte van eventuele risico’s. Het is niet logisch om te veronderstellen dat die afweging steeds dezelfde kant uit zal vallen. Elke ziekte en elk geneesmiddel is immers anders. De uitkomst is dan ook dat nieuwe geneesmiddelen soms wel en soms niet voortijdig kunnen worden toegelaten.

Ebolavirus
De casus van het ebolavirus illustreert het idee. Voor dit virus is geen geaccepteerd medicijn beschikbaar. Een drager van het ebolavirus heeft een kans van 60 tot 90 procent op overlijden. Het is niet meer dan logisch om een nieuw medicijn dat de allereerste testen heeft doorstaan en een zekere kans op genezing biedt, toe te laten.

Richtlijn
De beoordeling van het wel of niet vervroegd toelaten van medicijnen is mensenwerk. Fouten kunnen niet altijd worden voorkomen. Een richtlijn die geen recht doet aan de specifieke aspecten van ziekten of medicijnen lijkt echter hoe dan ook voor verbetering vatbaar.

Economen kunnen niet rekenen, Amsterdam University Press, mei 2014.