De medische technologie heeft ons meerdere methoden opgeleverd om vernauwing van de kransslagaders tegen te gaan, maar deze zijn niet allemaal even effectief. Uit onderzoek blijkt dat een dotterbehandeling betere overlevingskansen geeft in het jaar na operatie dan een bypassoperatie. De vier jaar daarna klapt het beeld echter om en zijn de verschillen tussen de twee behandelmethoden bovendien groter. Alles bij elkaar genomen geeft een bypassoperatie grotere overlevingskansen dan een dotterbehandeling.

Verklaring
Waarom de twee behandelmethoden van elkaar verschillen is nog onduidelijk. Wellicht komt er ooit een duidelijke medische verklaring, maar nu is die er nog niet. De Amerikaanse economen Margolis, Hockenberry, Grossman en Chou zoeken de verklaring echter in een heel andere hoek: patiëntengedrag.

Leefstijl
De onderzoekers beredeneren dat de operatieve ingreep een goede aanleiding is de leefstijl te gaan verbeteren: stoppen met roken, meer beweging, gezonder eten en drinken. Maar de prikkel is bij de twee behandelmethoden niet even groot. Een dotterbehandeling duurt een uur en kost de patiënt een nacht in het ziekenhuis. Een bypassoperatie duurt vier uur en houdt de patiënt een week of langer in het ziekenhuis. Ook op andere punten is de bypassoperatie ingrijpender: het hart wordt (deels) stilgelegd tijdens de operatie, het herstel na ontslag uit het ziekenhuis duurt langer en als alles achter de rug is resteert een litteken. Van een bypassoperatie gaat dan ook waarschijnlijk een krachtiger signaal uit dat het tijd is om de leefstijl te verbeteren dan van een dotterbehandeling. De gedragsverbetering zou, zo is de hypothese van de onderzoekers, tot lagere sterfte leiden.

Big data
De onderzoekers wekken wel erg hooggespannen verwachtingen; waarom is me niet duidelijk. Waar vinden we anno 2014 een dataset die de medische gegevens en gegevens over verschillende aspecten van de leefstijl van grote aantallen personen met elkaar combineert? Er zijn aanwijzingen dat we een toekomst ingaan van big data. We gaan dan doorlopend gegevens verzamelen, jarenlang en van iedereen. Met nog een paar jaar geduld kunnen we dan de beloofde analyses gaan starten. Maar zover is het nu nog niet. Wat doen de onderzoekers dan concreet? Ze beperken leefstijl tot roken. Hun hypothese: mensen die een bypassoperatie ondergaan hebben een grotere kans om te stoppen met roken dan mensen die een dotterbehandeling ondergaan.

Uitkomsten
Om deze hypothese te onderzoeken, gebruiken de vier gegevens over 12.265 Amerikanen in de periode 1991-2007. 10.731 van hen kregen een lichte behandeling (medicijnen, frequente monitoring), 771 van hen werden gedotterd en 781 ondergingen een bypassoperatie. Wat zijn de uitkomsten? Van de personen die een lichte behandeling ondergingen, stopte een kleine 10 procent met roken in het jaar van behandeling. De dotteraars waren ambitieuzer: een ruime 17 procent stopte met roken in dezelfde periode. Maar de bypassers waren veruit het meest consequent: meer dan 30 procent gaf de brui aan het roken.

Checks
De onderzoekers doen vervolgens allerlei checks om te zien of de resultaten niet als toevalligheden kunnen worden gekarakteriseerd of toe te schrijven zijn aan heel andere variabelen dan de operatie. Het blijkt niet het geval. Daarna komen ze met een andere verklaring: de bypassers moeten langer in het ziekenhuis blijven, zijn daardoor langer rookvrij en zijn daardoor weer meer geneigd om maar helemaal te stoppen met roken. Maar deze verklaring krijgt geen steun. Patiënten die het ziekenhuis bezoeken voor een knie- of heupoperatie, zijn ook enkele dagen rookvrij, maar stoppen, anders dan patiënten met hartproblemen, nauwelijks met roken.

Bespiegelingen
De verleiding tot verdere bespiegelingen is levensgroot. Laat ik er niet aan toegeven en het houden bij deze nuchtere feiten.

Economen kunnen niet rekenen, Amsterdam University Press, mei 2014.